Zerzevat mi, meyve mi yoksa altın mı?

Seksenler

Yeni Üye
GÜLAY ERDEMLİ

Online alışverişlerde indirim kuponu veren picodi.com sitesinin bilgilerine nazaran meyve ve zerzevat fiyatlarının en epeyce arttığı ülke Türkiye. Sitenin bilgilerine nazaran Türkiye’de meyve ve zerzevat fiyatları son yedi ayda ortalama yüzde 72,2 arttı. Domates yüzde 121 artış ile zirvede! Belarus ve Rusya yüzde 33,4 ve yüzde 27,3 ile bizi geriden takip ediyor!

Domatesin son aylardaki ‘talihsiz’ bahtının dünyadaki bir epey ülke için de iç açıcı olmayan sonuçları olacak üzere görünüyor. Hindistan önemli bir domates kıtlığı yaşıyor, Pakistan yaşanan sel felaketinden daha sonra Afganistan ve İran’dan domates ithal etmeye başladı.


ABD’de son günlerde domatesten yapılan sosların kriz yaratacağı konuşuluyor. Sorun ABD’de son 1200 yılın en makus kuraklığının yaşanıyor olması. Dünyadaki domatesin dörtte birinin yetiştirildiği Kaliforniya’da durum vahim. Kaliforniya Domates Yetiştiricileri Birliği Lideri Mike Montna “Umutsuzca yağmura gereksinimimiz var. Piyasa talebini karşılamaya devam edecek stoklarımız tükenmek üzere…” ABD’liler domatesten yapılan soslara gelen yüzde 14,2’lik artırımlara reaksiyonlu. Buyursunlar bizdeki artırımlara bir bakıp şükretsinler bence! Antalya’daki bir arkadaşım, bir domates üreticisinden gelecek yılın mahsullerini İspanya’ya kilosu 2,5 euro’ya sattıklarını öğrenmiş. Bunu duyar duymaz bende hiç moral kalmadı.


SEN YOKSULSUN ‘DOMATES’ YE!

Salatası, salçası derken domates ‘kırmızı çizgim’ olduğundan taktım biraz bu konuya. Hayır yani kilosu 50 TL’ye almak da mümkün değil. Hani bir devir sebzeyi meyveyi taneyle alan Avrupalılara şaşırırdık ya, geldiğimiz durumda değil tane fakat yarım alacağız.

Ya da hiç yemeyelim esasen ne vakit geldi ki bu topraklara domates… Şunun şurasında Anadolu’da domatesle ilgili birinci kayıtlar 3. Ahmet periyoduna rastlıyor. Damat İbrahim Paşa’nın 1723 yılındaki masraf kayıtlarında ‘domates’ var. Domatesi Osmanlı’ya getiren birinci kişi 1799-1825 yılları içinde Halep’te vazife yapan İngiliz konsolos John Baker. Domatesin bizim topraklarda yaygın kullanması Abdülmecid periyoduna denk geliyor. İsmi evvel frenk elması daha sonra domates olmuş.


Madem bu kış domatesle uzaktan bakışacağız, bari biraz tarihine uzanalım. Domatesin yabanî çeşitlerinin M.S 700 senelerında Güney Amerika’da Peru-Ekvator-Bolivya içinde yetiştiği varsayım ediliyor. Kuzeye gerçek göç eden yerliler tarafınca da Orta Amerika ve Meksika’ya getirildiği kabul ediliyor. Üstelik artık pırlanta üzere olan domates o devirde mısır tarlalarına dadanmış yabani bir otmuş. vakit içinde meyvesi büyütülüp tarımı yapılmaya başlanmış. Kolomb Amerika’yı keşfettikten daha sonra (hoş şu ortalar Kolomb’dan evvel Vikinglerin keşfettiği tartışılıyor o ayrı) 1500’lü senelerda Avrupa’ya ulaşmış.


Fransızlar domatese birinci başta ‘pomme d’amour’, İngilizler ‘love apple’ ismini vermiş (ikisi de ’aşk elması’ manasına geliyor. İtalyanlar ise ‘poma d’oro’ yani ‘altın elma’ demiş.

Şimdilerde dünya ne olacak bu domatesin hali diye veryansın etse de bu kırmızı arkadaşın sofralara gelişi pek kolay olmamış. birinci vakit içinderda pişirerek ve kızartarak yenmiş pek de lezzetli gelmemiş bu tat. Haa bir de domatesin varlıklı insanları zehirlemesi olayı kelam konusu. Domates asit içeriyor, bilhassa de olgunlaşmamış yeşil olanı. Avrupalı zenginler yüksek kurşun içeren kalaylı tabaklardan yemek yediği için bu tabaklarda yiyenlerde zehirlenmeye hatta mevte niye olmuş. Tahtadan yapılma tabaklarda yemek yiyen yoksulların başına iş gelmediğinden artık elmas kıymetinde olsa da bu biçimdelar ‘fakir yiyeceği’ olarak kabul edilmiş.

Domatesin yazgısı 1800’lerde değişti. İşte bu biçimdelar tepeye tırmanmaya başladı. Pizza 1880’lerin sonlarında Napoli etrafında ‘icat’ edildi. ‘Büyük hamur’ olarak isimlendirilen pizza aslında fakir yiyeceğiydi. Devrin hükümdarı 1. Umberto ve Kraliçe Margherita, Napoli’deki yazlık saraylarına gelince canları pizza çekmiş. Napolili bir pizza ustası üç çeşit pizza hazırlamış. Bir tanesi de İtalyan bayrağı renklerini taşıyan fesleğen, domates ve mozzarella peyniri… Pizza Margherita işte bu biçimde doğdu. Hala da pizzanın standardı bu üç materyalle yapılan olarak kabul ediliyor.

Bir de meşhur domates meyve mi zerzevat mi tartışmasına değinelim. 1800’lerin sonlarına kadar domates vergiden kaçınmak için meyve olarak sınıflandırıldı. Zira sebzelerde yüzde 10 vergi verilmesi gerekiyordu. Günümüzde ise botanikçiler domatesi meyve olarak kabul ediyor.

Domatesin tarihine bakınca zehirli hoş bir bitki, vergiden kaçınan bir meyve, kraliçenin gönlünü çalan bir sos materyali görüyoruz özetle. Bundan daha sonraki macerası nasıl olacak bakılırsaceğiz.

Yazıya başladığımdan beri Zeki Müren’in fırtınalar estirdiği devirde tahtını en çok zorlayan isimlerden biri olan Adnan Pekak’ın müziği dilime dolandı “Domatesin çekirdeği kırmızı, kırmızı. Sen beyaz giy, ben kırmızı…” Fonda bu müzik çalıyor, aklımda ise pazara hakikat yola çıkıp kışa artık ne kadar olursa domates sosu hazırlamak var…


İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ‘BULAŞTIRIYOR!’

Üç akademisyen Hawaii Üniversitesi’nden Camilo Mora, tıpkı üniversiteden Hannah von Hammerstein ve Göteborg Üniversitesi’nden Tristan McKenzie, The Conversation’da enteresan bir makale kaleme aldı. Akademisyenler bulaşıcı hastalıkların daha da kötüleşebileceğini ortaya çıkarmak için 77 bin araştırma taradı. Bulgular iklim değişikliğinin su yoluyla bulaşan yaygın virüslerden veba üzere ölümcül hastalıklara kadar bulaşıcı hastalıkların yüzde 58’inin daha da kötüleşmesine niye olacağını gösteriyor. Farklı bir deyişle 375 insan hastalığından 218’i iklim değişikliğinden etkilenecek. Örneğin seller hepatitin yayılmasına niye olabilir, artan sıcaklıklar sıtma taşıyan sivrisineklerin ömrünü uzatabilir. Kuraklık, hanta virüs taşıyan kemirgenlerin topluluklara yaklaşmasına niye olabilir.

Araştırmalar artan sıcaklıkların virüslerin ısıya karşı daha dirençli hale gelmesine yardımcı olabileceğini ve patojenlerin insan bedenindeki ateşe daha düzgün ahenk sağlayabileceğini gösteriyor. Daha evvel beşerler için patojen olmayan bir mantar olan candida auris’in insanları enfekte etmesi, tedavisi güç bu enfeksiyonların birden çok kıtada ortaya çıkması artan global sıcaklıklarla ilişkilendiriliyor. 2014 yılında kuzey İskandinavya’da yaşanan bir sıcak hava dalgasının akabinde İsveç ve Finlandiya’da deniz suyu ve kabuklu deniz mamüllerinde yaşayan vibrio ile enfeksiyonları artmıştı.

Daha pandemiden büsbütün çıkmamışken pek tatlı bir husus değil ancak global sıhhat krizlerini önleyebilmek için, iklim değişikliğinin patojenik hastalıkları etkileyebileceği yolları belirleyip tedbir almak gerekiyor.

Dönelim makaleye, üç akademisyen artan sera gazı emisyonlarıyla temaslı iklimle ilgili 10 tehlikeye odaklanmış. Atmosferik ısınma, sıcak hava dalgaları, kuraklık, orman yangınları, ağır yağış, sel fırtına, deniz düzeyinin yükselmesi, okyanusların ısınması ve arazi örtüsü değişikliği.

İklim değişikliğinin niye olduğu hastalıklar en epeyce sivrisinek, yarasa ve kemirgenler tarafınca bulaştırılıyor. İklim tehlikesinin cinsine bakıldığında atmosferik ısınma (160 hastalık), ağır yağış (122 hastalık) ve sel (121 hastalık) ile ilişkilendiriliyor.

Tüm bunlar yaşanırken birtakım komplocuların “iklim değişikliği bir yalan” diye ortalara çıkması anlaşılır üzere değil.


KADINLAR ‘SÜRÜCÜSÜZ’ ARAÇLARI SEVMEDİ

Sürücüsüz araçlar ömrümüze girecek, o belirli oldu! Bayan şoförler mi güzel, erkekler mi tartışması yıllardır devam ederken bir de başımıza otonom araçlardaki cinsiyet farklılıkları çıktı. Gerisi gerisine kadın-erkek şoförler ve otonom araçlarla ilgili çalışmalar yapılıyor. En yenisi Pew Araştırma Merkezi’nin. Bugüne kadar ortaya çıkan bulgular bu çeşit araçların güvenliği artıracağını göstermesine karşın, bayanlar, kendi kendine giden araçların yolları daha inançlı hale getireceği konusunda erkeklerden daha kuşkucu. Ankete katılan her 10 bayandan yalnızca 3’ü şoförsüz otomobillerin trafik kazalarını ve vefatları azaltacağını düşünüyor. adamların yüzde 49’u şoförsüz araçların kazaları azaltacağına inanıyor. Bayanların yalnızca yüzde 17’si otonom araçların toplum için güzel bir fikir olduğuna inanırken, erkeklerde bu oran yüzde 37. Çalışmaya katılan bayanların yalnızca yüzde 27’si talih verildiğinde şoförsüz bir araca binmek istediklerini söylemiş. Erkekler ise daha meraklı; yüzde 46.

Kadınlar toplu taşımada da otonom araçlara karşı kuşkucu; yüzde 51’i bu fikre karşı. Erkeklerde ise bu oran yüzde 35.

Otonom araçlarla ilgili bir öteki çalışma da Newcastle Üniversitesi’nde yapıldı. Bayanlar her ne kadar şoförsüz araçlara meraklı değil üzere görünse de otonom araçlarda sürücülük refleksleri daha âlâ. Araştırmaya 33 bayan ve 43 erkek katıldı. Bu 76 şoför 3. düzey otonom araç kullandı. Bu arabalar, bilgisayar araca pilotluk yaparken şoförlerin direksiyondan büsbütün ayrılarak farklı faaliyetler gerçekleştirmesini sağlıyor lakin vakit zaman denetimi ele almak gerekebiliyor! Çalışmada, şoförlerden farklı hava şartlarında denetimi almaları istendi. çabucak sonrasında da devralmanın vakit içindeması ve kalitesi ölçüldü. Bayanlar erkeklere kıyasla daha süratli davranarak denetimi ele aldı.

On yıllardır devam eden kadın-erkek şoför farkları yeni bir boyutta devam edecek üzere görünüyor.

ŞİMDİ CEO’LAR DÜŞÜNSÜN!

Kadınlar mı sürücülükte daha âlâ erkekler mi tartışmasının haricinde malumunuz bir de yöneticilikte kimin daha düzgün olduğu tartışılıp duruyor. Gruba bir yeni isim daha katıldı; yapay zeka!

Çin merkezli oyun şirketi NetDragon Websofut, dünyanın birinci robot CEO’sunu atayan şirket oldu. İnsansı robot büsbütün sanal ortamda şirketi yönetecek. Tang Yu isimli yapay zeka, şirketin en kıdemli yöneticisi artık. Tüm operasyon onun sorumluluğunda olacak. Şirketin kurucusu Dr. Dejian Liu, yapay zekanın kurumsal idarenin geleceği olduğuna inanıyor. Aslında yeterli fikir, binlerce dolar maaş istemeyen, kapris yapmayan, hislerini işe karıştırmayan, tatile çıkmayan, transfer tehlikesi olmayan bir yönetici… Kim istemez ki!

Bu ortada Tang Yu’nun bayan olduğunu da belirtelim. Haydi bir tartışma da buradan çıksın. CEO’lar bayan mı olmalı, erkek mi, yapay zeka mı? Yapay zeka ise bayan mı, erkek mi olmalı… Bir bu eksikti!

YORUMLAR